To kolejne zagadnienie, które może mieć istotne znaczenie dla powodzenia sukcesji lub wręcz oceny czy i w jakiej formie należy ją podjąć. To także pewne uzupełnienie (może nawet bardziej fundamentalne niż opisane w innym artykule zagadnienie dotyczące wyceny firmy). 

Moim zdaniem sama metodologia takiej oceny/analizy w przypadku firmy rodzinnej nie różni się od metodologii stosowanej wobec innych podmiotów. Pewne różnice mogą mieć miejsce jedynie w przypadku interpretacji wyników i porównań z kondycją innych firm (o czym na końcu). Także same kwestie związane z formą organizacyjną (działalność gospodarcza osoby fizycznej, spółka kapitałowa, spółka osobowa) mają tu jedynie znaczenie czysto techniczne.

Oceny sytuacji ekonomicznej firmy dokonujemy poprzez zastosowanie analizy wskaźnikowej (i odniesienie uzyskanych wyników do wskaźników referencyjnych lub benchmarku w stosunku do innych podmiotów), ale także poprzez analizę podstawowych danych firmy w czasie. 

W analizie wskaźnikowej najczęściej przyjmuje się następujący podział wskaźników:

• Rentowności
• Płynności finansowej
• Sprawności
• Zadłużenia
• Wskaźniki używane dla rynku kapitałowego (ale możemy je stosować też do innych podmiotów).

1. Wskaźniki rentowności. W literaturze możemy znaleźć kilkanaście różnych wskaźników, jednak wskażę tu najczęściej stosowane: rentowność sprzedaży, rentowność kapitału własnego, rentowności aktywów, wskaźniki zwrotu z inwestycji (wskaźniki dyskontowe). Zasadniczym celem analizy tych wskaźników jest określenie jak efektywnie wykorzystuje firma posiadane zasoby lub obliczenie efektów działalności (sprzedaż). Kluczową daną jest tutaj wynik finansowy (ewentualnie przepływy pieniężne). Zwykło się też przyjmować, iż wskaźniki te są „najważniejsze” w ocenie (też tak uważam, z jedyną uwagą, że mamy do czynienia z firmą o w miarę stabilnej kondycji). Interpretacja tej grupy wskaźników też z reguły jest raczej oczywista – czym wyższa wartość wskaźnika, tym lepiej.

2. Wskaźniki płynności. Najczęściej wymienia się wskaźniki: płynności bieżącej, szybkiej i gotówkowej. Ich wspólną cechą jest pokazanie jaka jest zdolność/pokrycie posiadanymi aktywami zobowiązań firmy. Tutaj już sama interpretacja wskaźników nie jest tak jednoznaczna, gdyż istotne znaczenie ma zarówno sama specyfika działania firmy (w tym stosowane w branży terminy płatności) jak też wskazanie, iż istnieje pewien balans – do pewnego stopnia dobra płynność jest atutem firmy, ale gdy „przedobrzymy” to możemy także mieć do czynienia z sytuacją gdy nieefektywnie wykorzystujemy zasoby.

3. Wskaźniki sprawności działania. Tutaj także możemy znaleźć ponad 10 opisanych wskaźników, ale najczęściej korzystamy z: rotacji zapasów, rotacji należności czy cyklu regulowania zobowiązań. Podobnie jak w przypadku wskaźników płynności interpretacja poszczególnych wartości zależy od wielu czynników. W przypadku analizy tych wskaźników należy podkreślić, iż są one rzeczywiście bardzo ważne, a ich bieżące śledzenie może dość szybko wskazywać na istniejące lub spodziewane problemy.

4. Wskaźniki zadłużenia. Co do zasady pokazują jaki jest sposób finansowania działalności (czy z zasobów własnych, czy zewnętrznych) i jak wysoki jest poziom zadłużenia. Tutaj także interpretacja wyników będzie w wysokim stopniu uzależniona od specyfiki działania firmy, branży itp., ale też od akceptowanego przez zarządzającego poziomu ryzyka. 

5. Wskaźniki z rynku kapitałowego. Ich głównym celem jest porównanie bieżących cen rynkowych akcji na potrzeby inwestycji. W przypadku firm rodzinnych te wskaźniki mogą mieć jedynie pomocniczy charakter.

Obok samego analizowania wskaźników ekonomicznych warto także kalkulować jak zmieniają się zarówno poszczególne dane (np. sprzedaż, poszczególne koszty, wynik finansowy, wartość aktywów, kapitału itp.) w okresie kilku poprzednich lat. Narzędziem do pracy jest tu tzw. analiza pionowa i pozioma poszczególnych sprawozdań finansowych (pokazuje ona dynamiki wzrostu oraz struktury poszczególnych danych).

Źródłami danych do analiz finansowych są sprawozdania finansowe (głownie bilans i rachunek zysków i strat), pogłębione o wybrane zestawienia księgowe (np. „głębsze” informacje o kosztach czy przychodach, należnościach, zobowiązaniach, majątku trwałym itp.). Niekiedy także skorzystać można z prognoz finansowych oraz danych z rynku kapitałowego i/lub danych porównywalnych przedsiębiorstw czy branż.

Na koniec kilka zdań o różnicy w ocenie/interpretacji wyników pomiędzy firmami rodzinnymi, a firmami gdzie własność jest „bardziej rozproszona”.

1. Przede wszystkim w firmach rodzinnych nie zawsze do końca da się rozdzielić „moje” od „firmowego”. Ma to znaczenie np. przy niektórych kosztach (mogą być wyższe choćby ze względu na możliwość zaliczania w koszty firmy niektórych wydatków o charakterze konsumpcyjnym, czy zatrudniania członków rodziny z wynagrodzeniami wyższymi niż „dla obcego”).

2. Właściciel firmy (jednocześnie nią zarządzający) nie działa pod presją zewnętrzną (wspólnicy, akcjonariusze), co powoduje, iż może sobie z jednej strony pozwolić na większe ryzyko, ale też – z drugiej strony – nie musi maksymalizować bieżącego zysku i generalnie nie musi działać pod dyktando „wskaźników i mierników oceny menedżera”. Stąd w wynikach firm rodzinnych mniejszą wagę przykładałbym do bieżącej rentowności (bo patrząc na firmę w dłuższym horyzoncie czasu ma ona mniejsze znaczenie).

3. Większe zaangażowanie właściciela w zarządzanie swoją firmą (niż wynajętego menedżera) powinno też zachęcać do większej skłonności do inwestowania (bo to w istocie jest to przecież dla właściciela rodzaj „odroczonej konsumpcji”).

Podsumowując: w ramach przygotowań do Sukcesji, w ramach projektu „Przez Sukcesję z Przewodnikiem”, polecam opracowanie oceny kondycji ekonomicznej firmy. Dobrze przeprowadzona analiza powinna prowadzić do ważnych wniosków i rekomendacji zarówno dla przebiegu samego procesu sukcesji, ale także dla strategicznych wyzwań stojących przed firmą w każdym czasie.

Jeśli odczuwacie Państwo potrzebę wsparcia w tych wyzwaniach, zapraszam do udziału w projekcie doradczym „Przez Sukcesję z Przewodnikiem”.