Strategiczne wyzwania sukcesji

Andrzej Bocheński

Strategia jest długofalową koncepcją działania firmy, wskazującą podstawowe wartości firmowe, kierunki jej działania i sposoby osiągania celów. Trafnie określona i skutecznie wdrożona strategia to warunek przetrwania i rozwoju każdego przedsiębiorstwa. Strategia firmy rodzinnej łączy w sobie dwa wymiary: subiektywny – rodzinny i obiektywny – rynkowy. Ważne jest, aby w strategii zrównoważyć interesy firmy i rodziny. W przeciwnym wypadku pojawią się zagrożenia. Jeśli interesy rodziny zostaną zdominowane przez interesy firmy, może dojść do zachwiania harmonii rodzinnej. W sytuacji odwrotnej, wystąpi ryzyko spadku efektywności działania firmy, co w konsekwencji może doprowadzić nawet do upadku przedsiębiorstwa.

W przypadku sukcesji proces budowy strategii może stać się okazją do przedyskutowania między nestorem i sukcesorem najbardziej istotnych dla przyszłości firmy kwestii, a także zweryfikowania kompetencji kluczowych pracowników w przedsiębiorstwie. Zarządzanie strategiczne może także być pomocą w podjęciu ważnych decyzji personalnych, jakie wynikają z przekazania własności i władzy.

Kluczowe zadania, związane z przygotowaniem do sukcesji w obszarze zarządzania strategicznego to:

  • Ocena poziomu dojrzałości strategicznej firmy rodzinnej w kontekście sukcesji
  • Określenie misji firmy rodzinnej
  • Analiza strategiczna (zewnętrzna i wewnętrzna)
  • Określenie celów strategicznych
  • Opracowanie strategii (i planów rozwoju) z uwzględnieniem sukcesji
  • Wdrażanie strategii i monitorowanie realizacji

Planując aktywność biznesową zaczynamy zwykle od określenia jej celu. Opisując misję firmy rodzinnej mamy szansę przekazać innym swoją wizję biznesu oraz poczucie sensu i celowości działań przedsiębiorstwa. Rodzinne wartości i priorytety wpływają na sytuację i strategię firmy. Dlatego warto uzgodnić, które wartości powinny zostać uznane za istotne także dla pracowników firmy. Będzie to miało znaczenie dla świadomego kształtowania tego, co nazywamy „kulturą organizacyjną”. 

Określenie domen strategicznych firmy rodzinnej będzie podstawą dla kształtowania strategii biznesowej firmy. W każdej z domen prowadzonej i rozwijanej działalności warto pokazać także pożądaną pozycję docelową firmy oraz posiadane przewagi konkurencyjne

Istotnym elementem w procesie zarządzania strategicznego jest analiza strategiczna. Z jednej strony musimy wziąć pod uwagę warunki zewnętrzne, w jakich prowadzona jest aktywność gospodarcza. W zależności od tego, czy te warunki są sprzyjające czy też nie, strategia działania firmy może być łatwiejsza lub trudniejsza do realizacji. Świadomość potencjalnych przeszkód lub ułatwień może spowodować zmianę naszego podejścia do modelu biznesowego. Z drugiej strony musimy brać pod uwagę nasz wewnętrzny potencjał, który warunkuje zakres i charakter aktywności gospodarczej (analiza wewnętrzna). Personel, którym dysponujemy, jego doświadczenie, infrastruktura materialna, wiedza oraz posiadane środki finansowe – mogą stać się podstawą sukcesu lub porażki. Obydwa aspekty analizy – zewnętrzny i wewnętrzny – pokażą, jaką firma ma szansę na sukces oraz wskażą na obszary, które wymagają od zarządzających szczególnej uwagi.

Ważnym aspektem planowania strategicznego jest określenie konkretnych, najlepiej mierzalnych, celów firmy w dłuższej perspektywie czasowej. Cele dotyczą zarówno kwestii finansowych – oczekiwanych wyników finansowych, np. w postaci zwrotu z zainwestowanego kapitału lub rentowności; marketingowych – udziału w rynku i jego konkretnych segmentach, rozwoju wysokomarżowej części biznesu itp.; jak i rozwoju wewnętrznego – rozwoju mocy produkcyjnych, kompetencji pracowników czy systemów wspomagających zarządzanie.

Każda firma musi dbać o dodatnie wyniki finansowe, aby przetrwać i móc się rozwijać. Z tego powodu zawsze na liście celów strategicznych znajdują się cele finansowe, ponieważ ich realizacja jest ostatecznym sposobem weryfikacji skuteczności strategii. Cele rynkowe, odnoszące się do segmentów rynku, grup docelowych czy też portfela oferowanych produktów lub usług będą formą konkretyzacji i ukierunkowania strategii biznesowej. Od adekwatności tych celów w stosunku do warunków zewnętrznych oraz siły wewnętrznej firmy będzie zależeć realność strategii i odwrotnie, skuteczna strategia rynkowa umożliwi osiąganie ambitnych celów marketingowych. Osiąganie celów finansowych i rynkowych wymaga sprawnie działającej organizacji, zarówno w zakresie procesów związanych z wytwarzaniem produktów i usług oraz obsługą klienta, jak i procesów logistycznych czy zarządczych. Żadnego z powyższych celów nie będzie można skutecznie zrealizować bez kompetentnego kierownictwa i pracowników oraz bez rozwoju systemów wspomagających zarządzanie i służących usprawnianiu procesów.

Cele strategiczne firmy rodzinnej powinny uwzględniać aspekt zmiany pokoleniowej. W kontekście planowanej sukcesji cele strategiczne powinny ujmować ważne aspekty związane z tym procesem, takie jak: zmiany własnościowe, ewentualna zmiana formy prawnej, zmiany w systemie zarządzania itp. Zadania związane z procesem sukcesji powinny stać się częścią planu strategicznego firmy.

Nie istnieje jeden, idealny i zawsze skuteczny model wypracowania strategii. Sposób dojścia do strategii oraz jej forma mogą być różne w zależności od etapu rozwoju firmy, skali jej działalności, branży i kompetencji osób zarządzających. W każdej jednak sytuacji posiadanie strategii i planu rozwoju powinno stworzyć warunki do przeprowadzania sukcesji i ułatwić ten proces – chociażby dzięki możliwości oparcia się w dyskusji na temat przyszłości firmy na konkretnych założeniach. Jednocześnie sam proces sukcesji powinien stać się częścią planu strategicznego, ponieważ kwestie własnościowe oraz zarządcze będą w sposób istotny determinować rozwój przedsiębiorstwa.

Jeśli odczuwacie Państwo potrzebę wsparcia w tych wyzwaniach, zapraszam do udziału w projekcie doradczym „Przez sukcesję z przewodnikiem”.