Sukces nie jedno ma imię. Dla każdego, na każdym etapie życia sukces może oznaczać coś innego. Dla wielu sukcesem może być udana rodzina lub szczęśliwy związek, dla innych dostatek, pozycja społeczna lub prestiżowe stanowisko, dla nie licznych możliwość służenia innym ludziom.

W Polsce najważniejszym kryterium sukcesu zawodowego pozostaje poziom wynagrodzenia, w drugiej kolejności równowaga spraw osobistych i zawodowych, a trzecie kryterium to awans zawodowy. Rola wynagrodzenia maleje wraz z wiekiem – pieniądze są kluczowe dla połowy respondentów z pokolenia Y, lecz jedynie dla co trzeciej osoby z pokoleń wcześniejszych. 

Sukces zawodowy uskrzydla, lecz również może przynosić rozczarowanie, samotność i depresję. Potrzeba sukcesu odbija niekorzystne piętno na życiu prywatnym, co objawia się zaniedbywaniem najbliższych i nadużywaniem relacji z nimi. Dlatego badacze zachęcają do osiągania sukcesu, opartego na równowadze między życiem osobistym a zawodowym .

Celem funkcjonowania organizacji biznesowej jest zapewnienie właścicielom i pracownikom możliwości zaspokajania potrzeb finansowych poprzez rozwój i wzrost. Sukces w tym aspekcie wynika ze zdolności do budowania trwałej przewagi konkurencyjnej, co stanowi jedno z najważniejszych zadań menedżerów zarządzających przedsiębiorstwem. Niestety działają oni w krótkiej perspektywie (np. w perspektywie kadencji zarządu), zatem stawiane cele i osiągane sukcesy nie są trwałe. 

Nieco odmiennym podejściem do biznesu charakteryzują się firmy rodzinne. Najczęściej ich organiczny rozwój charakteryzuje balans pomiędzy odwagą a rozwagą w działaniach biznesowych, rozproszenie ryzyka poprzez dywersyfikację działania, ostrożność przy korzystaniu z finansowania dłużnego, skłonność do oszczędzania na czas kryzysu oraz nadążanie za zmieniającymi się potrzebami klientów przy poszanowaniu tradycji. Ale największym wyzwaniem dla firmy rodzinnej jest zapewnienie kontynuacji jej działania przez kolejne pokolenia. Udana sukcesja to najważniejszy sukces, jaki może osiągnąć firma rodzinna!

Proces transferu władzy i majątku dokonuje się w jednym pokoleniu najczęściej tylko jeden raz. Dlatego przygotowanie do niego nestora, sukcesora, całej rodziny oraz firmy wymaga podjęcia takich działań, by zminimalizować ryzyko niepowodzenia. Przekazanie władzy w nieefektywnie funkcjonującym organizmie gospodarczym może być przyczyną zachwiania jego ekonomicznej kondycji, a w skrajnym przypadku upadku. Badania wskazują, że warunkiem koniecznym (choć nie wystarczającym) udanej sukcesji jest wczesne i szczegółowe jej zaplanowanie.

Niezależnie od poziomu dojrzałości biznesowej sformułowanie strategii powinno stać się jednym z zadań realizowanych w procesie sukcesji. Sposób wypracowania strategii oraz jej forma mogą być różne w zależności od etapu rozwoju firmy, skali jej działalności i branży. W każdej jednak sytuacji sformułowanie strategii i planu rozwoju powinno ułatwić proces sukcesji. Jednocześnie sam proces sukcesji powinien stać się częścią planu strategicznego, ponieważ kwestie własnościowe oraz zarządcze będą w sposób istotny determinować rozwój przedsiębiorstwa. Należy przy tym podkreślić, iż strategia powinna być konsensusem głównych aktorów sukcesji nestora i sukcesora.

Sukcesja w firmie rodzinnej to proces, który dotyka spraw personalnych. Wpływa zarówno na relacje międzyludzkie, jak i na kwestie związane z zarządzaniem personelem. Wybór kandydata na sukcesora, rola nestora po sukcesji, potrzeba pozyskania lub utrzymania pracowników posiadających odpowiednie kwalifikacje, konieczność kształtowania postaw pracowniczych w taki sposób, by były przydatne w kontekście sukcesji – to obszary wymagające przemyślanych i planowych działań.

Profesjonalnie zorganizowana firma rodzinna jest znacznie mniej wrażliwa na zagrożenia, jakie niesie ze sobą zmiana pokoleniowa. Dominacja właściciela, która bywa dobra w momencie narodzin firmy, powinna przekształcać się w profesjonalne formy organizowania i kierowania. Kultura organizacyjna, profesjonalne zarządzanie oparte o kompetentnych liderów, delegacja uprawnień i odpowiedzialności, sprawny system informacyjny – to elementy ładu organizacyjnego, jakie warto doskonalić w firmie podczas przygotowań do procesu sukcesji.

Sukcesję należy zaplanować z uwzględnieniem aspektów finansowych. Decyzja nestora o przekazaniu firmy nie jest łatwa, szczególnie jeśli jego sytuacja finansowa jest powiązana z kondycją ekonomiczną przekazywanej firmy. Analiza stanu majątkowego, wycena firmy rodzinnej, finansowy plan sukcesji (jako element planu finansowego całej firmy) daje podstawy projekcji finansowej na przyszłość. Projekcja ta uwzględniać powinna skutki finansowe i podatkowe sukcesji oraz oczekiwania finansowe nestora, ale także aspekt bezpieczeństwa posiadanego majątku oraz ciągłości funkcjonowania firmy rodzinnej.

Przygotowanie planu sukcesji winno być także rozpatrywane jako zamknięcie w ramy prawne wizji trwania firmy rodzinnej. Warunkiem niezbędnym udanej sukcesji jest zapisanie planu sukcesji w postaci dokumentów, rodzących zamierzone skutki prawne. Obejmują one kwestie ustrojowe, dotyczące formy prawnej oraz wewnętrznego porządku prawnego, kwestie odnoszące się do stosunków umownych z dostawcami, klientami i instytucjami finansowymi, a także kwestie dotyczące stosunków prawno-pracowniczych w firmie. Ważnym elementem planu sukcesyjnego w wymiarze prawnym jest przygotowanie planu awaryjnego, pozwalającego zabezpieczyć firmę rodzinną na wypadek zaistnienia sytuacji kryzysowej, takiej jak trwała niezdolność nestora do działania.

Sukcesja jest czynnikiem wyróżniającym przedsiębiorstwa rodzinne spośród ogółu przedsiębiorstw. Chcąc osiągnąć sukces w długim horyzoncie czasowym rodzinne przedsiębiorstwo musi posiadać umiejętności przeniesienia własności i kierownictwa z jednego pokolenia na następne. Sukcesji można się bać i można z nią zwlekać, ale nie uda się przed nią uciec, jeśli chce się pozostawić firmę w rękach rodziny. To trudne przedsięwzięcie warto precyzyjnie przemyśleć i zaplanować.

Krótka historia funkcjonowania przedsiębiorstw rodzinnych w Polsce nie pozwoliła jeszcze na ukształtowanie się dobrych praktyk i wzorców sukcesji, które mogłyby stanowić punkt odniesienia dla firm mierzących się z tym wyzwaniem.

W tym kontekście projekt doradczy „Przez sukcesję z Przewodnikiem” można postrzegać jako szansę na profesjonalne wsparcie procesu planowania sukcesji, przy dofinansowaniu doradztwa sięgającym ponad 85%. Warto z tej szansy skorzystać, do czego gorąco zachęcam.