Zarządzanie finansami w procesie sukcesji

Andrzej Bocheński

Proces sukcesji w firmach rodzinnych odbywa się na wielu płaszczyznach. Jedną z nich jest wymiar ekonomiczny sukcesji, wymagający rozwiązania problemów takich jak: kwestia finansowania procesu sukcesji, zobowiązania podatkowe, rozliczenia z rodzeństwem, które nie obejmuje udziałów w firmie, zabezpieczenie finansowe nestora, wycena przedsiębiorstwa itp.

Aby przygotować i przeprowadzić sukcesję, trzeba dokonać analizy potrzeb finansowych, z jakimi się ona wiąże. Należy też zadbać, by podczas całego procesu firma zachowała płynność finansową. Konieczne są odpowiedzi na pytania: jaka jest aktualna kondycja ekonomiczna firmy rodzinnej, jakie są oczekiwania nestora oraz uwarunkowania prawne, podatkowe i finansowe? Dobry plan sukcesji uwzględnia optymalizację kosztów i podatków, ale przy określonym stopniu ryzyka. Plan powinien rozkładać proces sukcesji w czasie i być elementem wnoszącym poczucie bezpieczeństwa i spokoju dla wszystkich członków rodziny.

Bez względu na to, jaka będzie przyszłość firmy rodzinnej oraz jakie decyzje w zakresie sukcesji zostaną podjęte, przygotowanie planu sukcesji warto rozpocząć od wyceny firmy. Obejmuje ona aktywa trwałe i obrotowe ujęte w bilansie, a także inne zasoby, których w bilansie nie ma. Wśród aktywów firmy mogą być nieruchomości, budynki, narzędzia i urządzenia, wartości niematerialne, patenty, zapasy czy aktywa finansowe. Oprócz tego wycenie mogą podlegać zasoby niematerialne, takie jak lojalni pracownicy, procesy produkcyjne, baza klientów, opinia o firmie i jej produktach, a także o samym właścicielu oraz organizacja i zdolność do generowania zysku.

Majątek przedsiębiorstwa to tylko jeden z elementów jego wyceny. Ale sam majątek nie osiągnie efektów ekonomicznych. Za wynikiem stoją bowiem ludzie, a w przypadku firmy rodzinnej to kolejne pokolenia, które przekazują sobie tajemnice i sposoby prowadzenia przedsiębiorstwa. Przez lata budują firmę na więzi rodzinnej i tradycji, a nie na wskaźnikach ekonomicznych. 

Istotnym elementem planowania zmiany pokoleniowej w firmie jest dokładne określenie oczekiwanych efektów finansowych tego procesu. Wiąże się to nie tylko z analizą już posiadanego majątku nestora, ale też z uwzględnieniem jego oczekiwań finansowych w powiązaniu z potrzebami sukcesora, innych członków rodziny i samej firmy rodzinnej. Niezbędna jest tu wiedza dotycząca planowania długoterminowego, pracy pieniądza w czasie, doboru struktury produktów finansowych oraz obliczenia wielkości kapitałów, które wymagane są w określonej sytuacji. W zdecydowanej większości przypadków środki przeznaczone na realizację prywatnego planu finansowego pochodzić będą z firmy rodzinnej. Dlatego istotne jest, aby tak zaplanować strukturę produktów oraz koszty związane z ich obsługą, aby nie nadwyrężyć możliwości finansowych firmy. 

Planowanie finansowe jest w wielu przypadkach podstawą do udanego, długotrwałego funkcjonowania firmy. Jeżeli do tego planu dołączymy zobowiązania wobec nestora, będziemy potrafili odpowiedzieć na pytanie, w jakiej kondycji firma będzie w przyszłości i czy oczekiwania finansowe są możliwe do zrealizowania w zaplanowanych wartościach oraz w wyznaczonym czasie. Plan finansowy powinien szczegółowo ujmować całą wiedzę na temat firmy, wynikającą zarówno z wyników finansowych i bilansu, ale także z przepływu środków pieniężnych (cash flow) oraz innych wskaźników opisujących relacje między określonymi wielkościami ekonomicznymi.

Jeżeli po dokonaniu sukcesji nestor nie uczestniczy w codziennym życiu firmy rodzinnej, może nadal pełnić nadzór nad jej funkcjonowaniem. Z formalnego punktu widzenia kontrolę nad stanem firmy rodzinnej można prowadzić będąc jej właścicielem lub członkiem organów firmy rodzinnej, np. członkiem rady nadzorczej. Narzędziem kontroli jest analiza finansowa bazująca na sprawozdaniach finansowych.

Jeśli odczuwacie Państwo potrzebę wsparcia w tych wyzwaniach, zapraszam do udziału w projekcie doradczym „Przez sukcesję z przewodnikiem”.